DÜNYAMIZIN OLUŞUMU ve YAPISI
Dünya üzerindeki en eski bulgu 4 milyar yıl öncesine aittir. Dünyanın yaşı yaklaşık olarak 4.65 milyar yıldır. Bu değer matematiksel yolla hesaplanan değerdir. Gezegenimizin yarıçapı 6377 km ve yoğunluğu 5,52 kg/m3dür. Yerküre ısıyla birlikte birtakım kimyasal reaksiyonlar geçirdikten sonra soğumaya başlamıştır. Bu soğuma dünyanın çeşitli katmanlara ayrılmasına neden olmuş ve tabakalar meydana gelmiştir. Bu tabakalar kabuk, manto ve çekirdek olarak farklılaşmıştır.
Yerküre dıştan içe doğru yerkabuğu, manto ve çekirdek katmanlarından oluşmuştur. Manto üst ve alt manto olarak, çekirdek ise iç ve dış çekirdek olarak ikiye ayrılır. Yerkabuğu en dış katmandır ve ortalama kalınlığı 13.93 km’dir. Manto’nun en dış kısmına Litosfer(Taşküre) bulunur. Magma ise bunun alt kısmıdır.
LEVHALAR
Dünyanın en üst katmanı litosfer, onun üst kısmı ise Kabuk adını alır. Litosfer ise daha altta Manto’nun üst bölümüdür. Litosfer birbirinden farklı yönlerde hareket edebilen parçalardan oluşmaktadır. Levha adı verilen bu Litosfer parçalarının milyonlarca yıldır devam eden hareketleri kıtaların ve okyanusların oluşmasına ve bu uzun sürede Dünyamızın şeklinin sürekli olarak değişmesine neden olmuştur. Yerbiliminin levha hareketlerini inceleyen bilim dalına levha tektoniği adı verilir.
Genellikle yıllık birkaç santimetre hareket eden levhalar, özellikle levha sınırlarında zayıf olan yerlerde kayaların sıkışmasına, gerilmesine, kaymasına ve şeklini kaybetmesine yol açmaktadır. Bu aktivite sonucu kayaların belirli bir doğru boyunca kırılmasına faylanma, faylar boyunca biriken enerjinin boşalmasına da deprem adı verilmektedir.
LEVHA HAREKETLERİ
Yeryüzü’nün üst katmanları, bir bütün halinde olan levhalardan oluşur. Manto’daki ısı değişiklerinin neden olduğu levhalar birbirinden uzaklaşır, birbirilerine çarpar veya birbirilerini sıyırırlar. Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile bakıldığında yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir ve levha sınırlarında oluşmalarına şaşmamak gerekir. Günümüzde Litosfer’de 1 ila 15 cm/yıl arasında hızlarla hareket halinde bulunan 7 ana ve birçok küçük levha vardır. Bunların hareketleri çok karmaşıktır ve bu hareketlerin niteliğinin tam olarak saptanması, depremlerin zamanın önceden kestirilmesi için gereklidir. Levhaların birbiriyle etkileşimleri bakımından levha hareketlerinin 3 alt başlıkta toplayabiliriz. Uzaklaşma – ayrılma, yakınlaşma – çarpışma, yanal yer değiştirme – sıyırma. Bu hareket türleri, aynı zamanda bu sınırlarda oluşan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler.
UZAKLAŞAN – AYRILAN LEVHALAR
Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna en iyi örnektir. Bu ayrılma kıtada oluşursa bir okyanus tabanı oluşuyor demektir. Bu tür levhaların arasındaki Litosfer çok ince olduğu için buralarda büyük depremler meydana gelmez. Oluşan depremlerin merkezleri yüzeye yakındır.
2.2.2) YAKINLAŞAN – ÇARPIŞAN LEVHALAR
Bu levha hareketi üç şekilde olur:
Okyanussal ve kıtasal levha karşılaşmalarında, daha yoğun olan okyanussal levha (d=2.8-3.0 gr/cm^3), kıtasal levhanın (d=2.7 gr/cm^3) altına geçer. Alta dalan kısım derinlere indiğinde ergimeye başlar ve bu magmanın bir kısmı, kıta’dır.
|